nieuws
Docville: hart voor documentaire

De tropenhoed en bij uitbreiding de figuur van de oud-koloniaal vormen een ware fascinatie voor de Deense documentairemaker Mads Brügger. In The Ambassador (2011) banjerde hij rond met dat hoofddeksel terwijl hij in Liberia diplomatenzwendel en de smokkel in bloeddiamanten ontmaskerde. Nu draagt hij het bij zijn onderzoek naar de omstandigheden waarin secretaris-generaal van de VN Dag Hammarskjöld in 1961 met een vliegtuig de dood in stortte in Rhodesië, huidig Zambia. De research van Brügger en de Zweed Göran Björkdahl heeft geleid tot een hernieuwde aandacht voor de nooit opgehelderde zaak in media van The New York Times en The Guardian tot De Morgen bij ons. Hun zoektocht leidt echter veel verder dan die ene cold case: ze treffen een enigmatisch huurlingenleger aan dat met westerse steun Afrikaanse landen zou proberen te destabiliseren, onder andere door aids te verspreiden. Met een schermpersoonlijkheid die satire, arrogantie en een doelbewust dubieuze ‘Kuifje in Congo’-naïviteit combineert, tilt Brügger het deksel op van een rioolput waarin feiten wegzinken. Aan de waarheid die hij daar vindt, hangt een geurtje omdat die zich niet beperkt tot een zwart-op-wit bewijsbaar relaas en omdat de kans altijd bestaat dat Brügger je in het ootje neemt (of zelf wordt misleid). Zo doet cold case hammarskjöld je duizelen omdat hij én een onwaarschijnlijk perverse waarheid onthult én die verknoopt met verbijsterende complottheorieën.

Deze openingsfilm van de vijftiende Docville-editie is een uitdagende aanzet voor een focus op onderzoeksjournalistiek onder het vaandel ‘Press under Pressure’, een programma dat een aanvulling betekent op het jaarlijks terugkerende luik ‘Weten en geweten’. Feiten staan onder druk: sommigen vinden fake news een complot van de Lügenpresse, die vervolgens vaak gecounterd wordt door eigen fake news. Het werkelijke tegengewicht komt van onderzoeksjournalistiek, die volgens Brügger momenteel een gouden tijdperk beleeft.

De politiek achter fake news

Een specialist in het opdissen van samenzweringstheorieën is de Amerikaanse mediafiguur en politiek raadgever Steve Bannon. In THE BRINK – deel van ‘Weten en geweten’ – volgt regisseur Alison Klayman (Ai Weiwei: Never Sorry) hem een jaar lang, vanaf zijn ontslag in augustus 2017 als hoofdstrateeg in het Witte Huis tot zijn rondreis in de VS en Europa in een poging zijn ideeën rond economisch nationalisme te slijten aan allerlei ‘nieuwrechtse’ bewegingen. Dezelfde tot raaskallen neigende ideoloog krijgt ook de camera op zich gericht in Errol Morris’ nieuwste American Dharma, die zeker een plekje had verdiend op Docville. Hoewel soms onevenwichtig – bijvoorbeeld wanneer hij de geïnterviewde beledigt in plaats van kritisch ondervraagt – gebruikt de documentaireveteraan immers Bannons fascinatie voor klassieke oorlogsfilms als een manier om diens zelfverklaarde populisme op de rooster te leggen. Morris sprak eerder al met de politieke figuren Robert McNamara (The Fog of War) en Donald Rumsfeld (The Unknown Known), maar voegt in American Dharma een bijzondere setting toe aan zijn bekende interviewtechniek genaamd Interrotron, waarbij de geïnterviewde voortdurend in de camera kijkt. In een vliegtuighangar en een overwoekerde, verlaten woonstraat lijkt het wel alsof Bannon ronddwaalt in zijn eigen pattriotische/apocalyptische fantasieën.

Enkele andere documentaires die het wél schopten tot in het programma ‘Press under Pressure’ richten zich eveneens op de Amerikaanse politiek. DIVIDE AND CONQUER: THE STORY OF ROGER AILES vertelt over de loopbaan van Roger Ailes, die Bannon ooit beschreef als zijn mentor. Ailes drukte zijn stempel op de regering-Nixon en werd uiteindelijk hoofd van Fox News. Wie de val van ‘Tricky Dicky’ Nixon nog eens wil napluizen, kan terecht bij WATERGATE van Charles Ferguson, bekend van zijn bankencrisisdocu The Inside Job. Zijn vier uur durende verwerking van allerlei bronmateriaal en nieuwe interviews wijst meteen ook op de blijvende impact van paranoïde pestgedrag, bijvoorbeeld in het huidige Witte Huis. Al zijn daar momenteel geen verborgen bandopnemers meer nodig om de verwensingen van de president wereldkundig te maken. Daar zorgt hij immers zelf voor in zijn Twittertirades.

RBG (Julie Cohen & Betsy West) schetst dan weer een portret van een Trumptegenstander: de 85-jarige Ruth Bader Ginsburg, een van de negen rechters van het Amerikaanse Hooggerechtshof, die al haar hele loopbaan strijdt voor vrouwenrechten. Naast het Watergateschandaal uit de jaren 70 is er ook aandacht voor hedendaagse onderzoeksjournalistiek in THE PANAMA PAPERS van Alex Winter.

Het minst politieke verhaal over een legendarische politicus wordt geserveerd door Werner Herzog en zijn coregisseur Andre Singer. Voor ‘Artist in focus’-film MEETING GORBACHEV schoof interviewer en voice-overmijmeraar Herzog zijn bewondering voor de Sovjetpoliticus niet aan de kant. In enkele interviews laat hij de laatste president van de Sovjet-Unie praten over leven en werk. Herzogs subjectieve, liefdevolle aanpak sluit wellicht nog het best aan bij het programma ‘Love Factually’. Andre Singer, wiens Tweede Wereldoorlogdocumentaire NIGHT WILL FALL ook op het programma staat, zal op 2 april een masterclass geven.

Het meest actuele politieke verhaal dat Docville had kunnen beroeren, is te vinden in de veelbelovende documentaire DE LAATSTE DER EUROPEANEN. Daarvoor kreeg Leuvenaar Lode Desmet in het kielzog van Guy Verhofstadt een unieke toegang tot de coulissen van de Brexitonderhandelingen. Voorwaarde voor vertoning was echter dat de Brexit – normaal gepland voor 29 maart – zou doorgaan. De politieke farce in het Britse parlement houdt echter nog altijd aan en dus is deze documentaire geschrapt. Wordt vervolgd … wanneer (als?) de Britten de knoop doorhakken.

Blik op de Belgen

De meeste Belgische documentaires bevinden zich uiteraard in de Nationale Competitie. Aanrader INCLUSIEF, Ellen Vermeulens zorgzame documentaire over de valkuilen van inclusief onderwijs, kreeg eerder al een beperkte bioscooprelease (zie hier). Ook het fotografenportret HARRY GRUYAERT. PHOTOGRAPHER van Gerrit Messiaen heeft er al een tournee langs filmzalen opzitten. Vanaf 24 april zal ook SAKAWA van de Belgisch-Ghanese filmmaker Ben Asamoah in diverse Vlaamse bioscopen te zien zijn. Zijn documentaire gaat over sakawa, op westerlingen gerichte internetfraude die een beroep doet op traditionele Afrikaanse rituelen.

De relatie tussen vroegere kolonisator en gekoloniseerde staat ook centraal in PALIMPSEST van Matthias De Groof en Mona Mpembele. Zij belichten het moeizame proces van dekolonisatie waar het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren door moest tijdens zijn renovatie. De verhouding tussen Noord en Zuid komt op een andere, meer persoonlijke manier aan bod in documentaire essay WHEN ARABS DANCED van Jawad Rhalib. Hij vertrekt van een eigen herinnering aan de schaamte over zijn moeder die danseres was om de hechte en dan weer afstotende relatie tussen Arabische cultuur en dans (en in bredere zin creatieve expressie) te onderzoeken. Lotte Stoops, die in haar Grande hotel (2011) de bewoners van een voormalig koloniaal prestigehotel in Mozambique portretteerde, richt zich voor THIRD ACT ook op dans en theater: samen met Mieke Struyve portretteert ze de mensen achter gezelschap Peeping Tom.

Andere aanraders

In een festival dat op enkele dagen veel films programmeert, is kiezen altijd een beetje verliezen. Enkele aanraders getuigen van de heel diverse vormen die documentaires kunnen aannemen. In de Internationale selectie, waarvan de tot Beste Film bekroonde documentaire op de longlist van de Academy Awards zal belanden, zit Jennifer Baichwals nieuwe documentaire ANTHROPOCENE. Met films als Manufactured Landscapes (2006) en Watermark (2013) toonde ze al de impact van de mens op de aarde. Ze werkt opnieuw samen met filmmaker Nicholas de Pencier en fotograaf Edward Burtynsky voor een film die het geologische begrip antropoceen illustreert, het tijdvak waarin de mens domineert én (dus) vernietigt.

De impact van mens op milieu is ook te zien in BEAUTIFUL THINGS van Giorgio Ferrero, die enkele dagen geleden een masterclass verzorgde op het Millenium Festival in Brussel (zie hier). In AQUARELA van Viktor Kossakovsky zien we dan weer een indrukwekkend schouwspel dat de natuur teweegbrengt. Kossakovsky gebruikt spektakelshots en metalmuziek om de kijker onder te dompelen in allerlei natuurfenomenen, van watervallen en ijskappen tot tornado’s. Visueel én auditief overweldigend, zij het wat repetitief. Aan het andere eind van het documentaire spectrum bevindt zich DE CHAQUE INSTANT. Geen spektakel, maar wel een gevoelig observerende film van Nicolas Philibert over een verplegersopleiding in Parijs. Met THEY SHALL NOT GROW OLD, ten slotte, probeert Peter Jackson het genre van de oorlogsdocumentaire af te stoffen. Hij heeft kleur en klank aan archiefbeelden uit de Eerste Wereldoorlog (zie hier).

Bekijk hier het volledige programma.
 

Bron: Filmmagie.be
Auteur: Bjorn Gabriels
Coverfoto: Cold Case Hammarskjöld